Phụ tử chế

PHỤ TỬ CHẾ
Tên khoa học: Aconitum fortunei Hemsl, họ Hoàng liên (Ranunculaceae)
Tên gọi khác: Xuyên ô, Thảo ô, Hắc phụ, Củ ấu tàu
Bộ phận dùng: Rễ củ con của cây Ô đầu
Tính vị: Vị cay, ngọt, đại nhiệt, có độc
Thành phần hóa học: Hoạt chất chính trong phụ tử là alkaloid. Hàm lượng alkaloid thay đổi tùy loài và thời kỳ thu hái, trong đó aconitin chiếm tới 85% – 90%, ngoài ra còn có benzoyl – aconin, aconin, napellin, neopellin, magnoflorin, hypaconitin và có vết spartein, ephedrin. Ngoài alkaloid, trong Ô đầu và Phụ tử còn có acid hữu cơ (acid aconitic, citric, malic…), tinh bột, đường, muối vô cơ…
Công dụng: Ô đầu, Phụ tử là thuốc độc bảng A nên dùng trong phải hết sức thận trọng, chỉ được dùng ngâm rượu để xoa bóp khi bị đau nhức, mỏi chân tay. Phụ tử chế, hắc phụ, bạch phụ: Y học dân tộc cổ truyền coi là một vị thuốc hồi dương, khử phong hàn, dùng chữa một số triệu chứng nguy cấp: trụy tim mạch, ra nhiều mô hôi, chân tay giá lạnh
Cách dùng, liều dùng:
+ Liều dùng: 4 – 12 gram/ ngày dược liệu đã bào chế đạt tiêu chuẩn giới hạn aconitin
+ Cách dùng: Dạng thuốc sắc
Lưu ý: Dùng thuốc này phải hết sức thận trọng. Một số người dùng với liều cao, có khi tới 100g hay hơn, nhưng thường phối hợp với Cam thảo, Can khương và sắc rất kỹ và lâu
Sơ chế: Tuỳ theo cách chế biến Phụ tử mà có các vị khác nhau:
+ Sinh phụ tử còn gọi là diêm phụ (phụ tử muối): Chọn củ to, rửa sạch, cho vào vại, thêm magnesi clorid, muối ăn và nước (cứ 100 kg phụ tử dùng 40 kg magnesi clorid, 30 kg muối, 60 lít nước), ngâm 10 ngày lấy ra phơi khô, rồi lại cho vào vại ngâm; cứ ngày phơi, tốì ngâm nước bao giờ cũng xâm xấp củ. Thỉnh thoảng thêm magnesi clorid, muối, nước để đảm bảo nồng độ ban đầu. Cuối cùng vớt ra phơi nắng để muối thấm vào tới giữa củ, mặt ngoài thấy muối kết tinh trắng là được
+ Hắc phụ tử (hắc phụ): Lấy củ trung bình rửa sạch, cho vào vại thêm magnesi clorid và nước (10 kg phụ tử dùng 40 kg magnesi clorid, 20 lít nước)
Ngâm vài ngày; sau đun sôi 2 – 3 phút, lấy ra rửa sạch, để cả vỏ, thái thành miếng mỏng 5 mm. Ngâm magnesi clorid và nước lần nữa. Cuối cùng thêm đường đỏ và dầu hạt cải để tẩm, sao cho đến khi có màu sẫm như nước chè đặc. Sau đó rửa nước đến hết vị cay tê, đem phơi hoặc sấy khô
+ Bạch phụ tử (bạch phụ): Lấy củ nhỏ rửa sạch cho vào vại ngâm với magnesi clorid và nước vài ngày. Sau đun đến khi chín tới giữa củ, lấy ra bóc vỏ đen bỏ đi, thái miếng nhỏ chừng 3 mm, rửa hết vị cay tê, hấp chín, phơi khô